Σμύρνη όπως Χαλέπι

Ετικέτες

πρόσφυγες, πόλεμος, Συρία

Σε εβδομήντα χρόνια από τώρα, όταν πιθανότητα κι εσύ και εγώ θα έχουμε φύγει από το μάταιο τούτο κόσμο, κάποιοι απόγονοί μας, με την ευρύτερη έννοια του όρου, θα γράφουν και θα διαβάζουν στα βιβλία ιστορίας για ένα από τα μαζικότερα κύματα μετακίνησης πληθυσμών, ή μετανάστευσης, ή πρόσφυγιάς (ο όρος που θα προτιμάται, εξαρτάται από τον εκάστοτε γράφοντα). Τα κείμενα αυτά θα μιλούν σίγουρα για τον πολύχρονο, αιματηρό και τρομακτικό πόλεμο στη Συρία, που οδήγησε χιλιάδες ανθρώπους στον ξεριζωμό, ενώ χιλιάδες άλλους τους θέρισε, τους άφησε ανάπηρους ή τραυματίες και σίγουρα όλους τους σημάδεψε βαθιά στις ψυχές τους.

Τα κείμενα θα μιλούν ακόμα για την ιστορικής σημασίας απόφασης της Συνόδου κορυφής της ΕΕ με την Τουρκία. Για τις πέντε σελίδες των συμπερασμάτων της συνάντησης, που διέγραψαν μονοκοντυλιά συνθήκες, διεθνείς νομοθεσίες και κανόνες, που είχαν θεσπιστεί την επαύριο μιας άλλης παλαιότερης τραγωδίας, του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Τις πέντε σελίδες συμπερασμάτων, τις εξαιρετικά προσεκτικά γραμμένες: migrants, όχι refugees, Syrians αλλά όχι Iraqis, παράτυποι αλλά όχι παράνομοι. Οι λέξεις ασκούν πολιτική και κρατούν ευαίσθητες όσο και επικίνδυνες ισορροπίες. Οι λέξεις προστατεύουν συμφέροντα, μεταφέρουν χρηματικά ποσά από τον ευρωκορβανά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι λέξεις δεν προμηθεύουν γάλα και ψωμί. Οι λέξεις δεν προστατεύουν ανθρώπους. Οι λέξεις δεν αγαπάνε τους κατατρεγμένους. Χαριεντίζονται μόνο με τους ισχυρούς.

The arrival of Hungarian Jews in Auschwitz-Birkenau,
in German-occupied Poland, June 1944.
Between May 2nd and July 9th, more than 430,000 Hungarian
Jews were deported to Auschwitz.
(Photo by Galerie Bilderwelt/Getty Images)

Τα κείμενα θα μιλούν ακόμα για κέντρα καταγραφής μεταναστών και κέντρα κράτησης, αλλά δεν θα τα αποκαλούν φυλακές. Θα αποσιωπούν τα συρματοπλέγματα ενδεχομένως, αλλά μάλλον θα αδυνατούν να κρύψουν τους φράχτες και τα πολεμικά πλοία που σουλατσάρουν στο Αιγαίο. Θα μιλούν για ανταλλαγές Συρίων και επιστροφές (ή επαναπροωθήσεις;) άλλων εθνικοτήτων.

Children behind a barbed wire fence at the Nazi
concentration camp at Auschwitz in southern Poland.
(Photo by Keystone/Getty Images)

Τα κείμενα είναι πάντα παγωμένα, ψυχρά, ισοσταθμισμένα. Τα ιστορικά κείμενα που διάβασα μιλούσαν για Μικρασιατικό πόλεμο (και όχι καταστροφή: σαφής η πολιτική απόχρωση, όσο σαφές είναι και πως κάθε πόλεμος είναι καταστροφή). Μιλούσαν για στρατόπεδα συγκέντρωσης. Για ανταλλαγές πληθυσμών. Για καταγραφή Εβραίων, ομοφυλοφίλων, αναπήρων. Για στρατόπεδα εργασίας και συγκέντρωσης. Για θαλάμους αερίων, για κίτρινα άστρα, ροζ τρίγωνα και τατουάζ με αριθμούς. Τατουάζ με αριθμούς στο Εσκί Σεχίρ. Τατουάζ με αριθμούς στο Μαουτχάουζεν. Σκελετοί ζωντανοί και νεκροί το 1941. Σκελετοί ζωντανοί και νεκροί το 1922. Τουρκοκρητικοί, Αρμένηδες, Πομάκοι, Εβραίοι, Έλληνες, Πόντιοι, κομμουνιστές, τσιγγάνοι. Διέλεξε χρονιές κι άλλαξε εθνικότητες, ιδιότητες, ονόματα και τοποθεσίες.

Αυτό που δεν αλλάζει είναι η δυστυχία, η πείνα, η καταστροφή, ο θάνατος, το κλάμα των παιδιών, ο θρήνος των μανάδων, ο πόνος των γερόντων. Ο ξεριζωμός, η νοσταλγία, ο φόβος. Η προσφυγιά, το αίμα και οι ταπεινώσεις. Αυτές οι λέξεις είναι ίδιες σε όλες τις γλώσσες, είναι βαριές σαν ενοχές, και δεν περιλαμβάνονται συνήθως σε νομικά κείμενα, σε συμπεράσματα συνόδων κορυφής ούτε σε ιστορικές διατριβές.

Αυτό που δεν διάβασα στα ιστορικά κείμενα, αλλά το έμαθα από τους ανθρώπους, ήταν το κλάμα των τουρκοκρητικών στη Σμύρνη όταν συνάντησαν μια κρητικιά εξ Ελλάδος, το κλάμα τους για μια πατρίδα που δε γνώρισαν, αλλά τη γλώσσα της τη μιλούσαν. Αυτό που κρύβουμε επιμελώς είναι που λέγαν τις προσφυγοπούλες παστρικιές και πουτάνες στον Πειραιά και στη Θεσσαλονίκη, τότε στη δεκαετία του ’30. Και που ούτε οι πολιτικοί τους θέλανε τους πρόσφυγες, γιατί αλλοίωναν λέει τα εκλογικά αποτελέσματα (γιατί άραγε να ήταν οι πρόσφυγες αριστεροί κατά το πλείστον;), αλλά ούτε κι ο ντόπιος πληθυσμός, που έβαζε φωτιά στους καταυλισμούς και στα παραπήγματα κι έσπαγε μαγαζιά προσφύγων αργότερα.

Κατηγορούμε και σωστά τους Γερμανούς του μεσοπολέμου που έκαναν πως δεν καταλάβαιναν τι σήμαιναν οι καπνοί που έβγαιναν από τα Άουσβιτς και τα Νταχάου, που δούλευαν στην πολεμική βιομηχανία του Χίτλερ για ένα ξεροκόμματο, αλλά έκαναν τα στραβά μάτια στις ταμπέλες «Kein Zutritt für Jüden» και στα σπασμένα μαγαζιά και στις νύχτες των κρυστάλλων.

Σε εβδομήντα χρόνια από τώρα, αναρωτιέμαι τι θα λένε οι αναγνώστες των βιβλίων ιστορίας για όλους εκείνους που έκαναν πως δεν έβλεπαν τα Καλαί και τις Αμυγδαλέζες, τις Ειδομένες και τις Μόριες, για όλους τους Ευρωπαίους που ψήφισαν Όρμπαν και Λεπέν, που συνέχισαν τη ζωούλα τους την ώρα που χτίζονταν στρατόπεδα, την ώρα που άνθρωποι μαντρώνονταν σαν τα πρόβατα πίσω από συρματοπλέγματα, τιμωρημένοι γιατί έκαναν το λάθος να ζουν σε μια χώρα εμπόλεμη, την ώρα που παιδιά και γέροντες στέλνονταν πίσω σε «ασφαλείς τρίτες χώρες».

Σμύρνη όπως Χαλέπι, Μαουτχάουζεν όπως Αμυγδαλέζα, ανταλλαγές πληθυσμών όπως «ένας Σύριος για έναν Σύριο». Εβδομήντα και εκατό χρόνια μετά. Διαφορά απολύτως καμία. Κι αν ο ιμπεριαλισμός σου μοιάζει ξύλινη λέξη, πές μου εσύ πώς ονομάζεις αυτή τη βαρβαρότητα. Ή μάλλον όχι: ονόμασέ την όπως θες, αλλά να συμφωνήσουμε πως πρέπει να τελειώνουμε μαζί της.