Έξι πρόσωπα αναζητούν συγγραφέα

Το πιο γνωστό έργο του Luigi Pirandello ήταν μια αληθινή αποτυχία στην πρώτη του παράσταση στη Ρώμη. Ο συγγραφέας φυγαδεύτηκε από την έξοδο κινδύνου του θεάτρου, για να μην τον λιντσάρουν οι πολέμιοι της παράστασης. Την ίδια χρονιά (1920), όμως, η παράσταση ανέβηκε και στο Μιλάνο, όπου σημείωσε τέτοια επιτυχία, ώστε ανέβηκε ξανά δύο χρόνια μετά στην ίδια πόλη.

Ο Pirandello γεννήθηκε στην Σικελία (στο Agrigento) στα χρόνια του κινήματος του Garibaldi -μάλιστα ο πατέρας του είχε συμμετάσχει στο κίνημα. Γόνος πλούσιας και αστικής οικογένειας -και από τους δύο γονείς του-, στα 13 του χρόνια βρίσκεται στο Παλέρμο, όπου και ολοκλήρωσε τη μέση εκπαίδευση. Η οικογένειά του τον πίεζε να ασχοληθεί με την πατρική επιχείρηση (σχετιζόμενη με τα ορυχεία), και μάλιστα το θέμα ετέθη και εκβιαστικά, όταν εκείνος δήλωσε πως ήθελε να παντρευτεί την ξαδέρφη του, αλλά τελικά ο Luigi προτίμησε τις σπουδές. Ξεκίνησε με νομικά στην Σικελία, συνέχισε με φιλολογία στη Ρώμη, από όπου έφυγε λόγω ενός καβγά του με τον καθηγητή των Λατινικών. Ολοκλήρωσε την διδακτορική του διατριβή στη Βόννη. Στη Ρώμη και στη Βόννη ήρθε σε επαφή με διάφορα κινήματα της εποχής. Έγραψε σε εφημερίδες, εργάστηκε ως δάσκαλος (ιδιαίτερα μετά την οικονομική κατάρρευση της οικογένειας, για να συμβάλει στην εξεύρεση πόρων), έζησε μια αρκετά ταραγμένη ζωή και πληγώθηκε σφόδρα όταν η σύζυγός του Antonietta υπέστη νευρικό κλονισμό και κατέληξε σε άσυλο.

Έγραψε την πρώτη του νουβέλλα στα 12 του χρόνια και το 1934 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η σχέση του με τον Μουσολίνι και το φασισμό αμαυρώνει την φήμη του, όχι όμως και το αναμφισβήτητο ταλέντο του και την προσφορά του στο θέατρο και στα γράμματα. Μάλιστα, αυτό το θέμα έχει αποτελέσει συχνά σημείο τριβής μεταξύ θεατρολόγων και φιλολόγων. Πολλοί τον δικαιολογούν, υποστηρίζοντας πως πήρε αυτή την επιλογή από σκοπιμότητα, προκειμένου να αναδειχθεί. Η αλήθεια είναι πως η σχέση του με τον Μουσολίνι τον βοήθησε αρκετά στην καριέρα του, αυτό όμως δεν δικαιολογεί βέβαια την δήλωση «Είμαι φασίστας, επειδή είμαι Ιταλός». Λέγεται μάλιστα πως προσέφερε το Νόμπελ του προς ρευστοποίηση, για να συμβάλει οικονομικά στην προσάρτηση της Αβυσσινίας από τους Ιταλούς φασίστες. Σε κάθε περίπτωση, πέθανε μόνος το 1936, πριν προλάβει να διαπιστώσει πού οδήγησαν οι ιδέες που υποστήριξε.

Στο έργο ‘Έξι πρόσωπα αναζητούν συγγραφέα» αφηγείται την ιστορία έξι χαρακτήρων που φτάνουν σε ένα θέατρο κατά την διάρκεια πρόβας και ζητούν από τον σκηνοθέτη να αναλάβει να γράψει την ιστορία τους και να την ανεβάσει. Για το σκοπό αυτό παρουσιάζουν την ιστορία, ο καθένας από την σκοπιά του. Εμείς το παρακολουθήσαμε στο Théâtre de la place des Martyrs (οι εν Βελγίω προλαβαίνετε ακόμα!), και το απολαύσαμε. Η παράσταση είναι αρκετά καλή (μικρή αδυναμία δύο από τους πρωταγωνιστές: η κόρη και ο σκηνοθέτης -ελαφρώς υπερβολική η ερμηνεία του δεύτερου, αρκετά δυσνόητη η εκφορά της πρώτης), με λιτή όσο και ουσιαστική σκηνοθεσία που θέτει τον βασικό προβληματισμό στο επίκεντρο, χωρίς περιττές φιοριτούρες -και με πολύ ενδιαφέροντα σκηνικά.

Το συγκλονιστικότερο στοιχείο βέβαια, είναι σαφώς το κείμενο. Ο αέναος ανταγωνισμός της πραγματικότητας με το φανταστικό -προεξάρχον στοιχείο στα γραπτά του Pirandello-, η αγωνία του συγγραφέα να δώσει ζωή στους χαρακτήρες του, τόσο ώστε συχνά να αναμειγνύει το αληθινό με το φανταστικό και η αναζήτηση της ουσίας του θεατρικού λόγου είναι τα ερωτήματα που τίθενται σε πρώτο πλάνο. Πού σταματά η αφήγηση του συγγραφέα και πού ξεκινά η αυτόνομη ύπαρξη του θεατρικού χαρακτήρα; Τι θα ήταν ο Άμλετ χωρίς τον Σέξπηρ; Οι χαρακτήρες εκφράζουν τον συγγραφέα ή αποκτούν αυτόνομη πορεία; Και πώς ένας συγγραφέας μπορεί να εκφράζεται μέσα από αντιφατικούς χαρακτήρες; Πόσα πρόσωπα έχει ένας συγγραφέας; Τίνος ο λόγος ζωντανεύει στο σανίδι;

Η παράσταση δεν δίνει απαντήσεις. Θέτει όμως με σαφήνεια και χωρίς προκατάληψη τα ερωτήματα και δίνει πάρα πολλή τροφή για σκέψη. Κι ο ίδιος ο Pirandello νομίζω, άλλωστε, πως δεν έλαβε ποτέ απαντήσεις και όλη του η -θεατρική-ζωή συνυφαίνεται από απόπειρες ερμηνείας αυτών των ερωτημάτων.

Και, τελικά, μήπως εσείς μπορείτε να πείτε με βεβαιότητα, πού τοποθετούνται τα όρια μεταξύ αλήθειας και φαντασίας; Πόσο αυτές οι δύο μπλέκονται παιχνιδιάρικα; Μήπως δα, αυτό δεν είναι η τέχνη;